2020

XX Kiermas Warmiński w Brąswałdzie

Tradycyjne Święto Plonu w Brąswałdzie od kilkunastu lat zajmuje ważne miejsce w kalendarzu imprez gminnych, powiatowych i wojewódzkich. To żywa lekcja historii i tradycji naszej małej ojczyzny – Warmii. W dzisiaj nam znanej Gminie Dywity jest wielu mieszkańców napływowych, szczególnie z okresu powojennego, stąd też ważne jest spotkanie z tradycją starej Warmii i zaduma nad dawnymi mieszkańcami tych ziem.

Święto Plonu to ponad stuletnia uroczystość związana z odpustami i pielgrzymkami zwanymi tu łosierami (ofiarami), których znaczenie i niezwykłość najlepiej opisał miejscowy proboszcz Walenty Barczewski. Nasz Gminny Ośrodek Kultury w Dywitach stworzył projekt pt. „Kiermas Warmiński”, współfinansowany z Narodowego Centrum Kultury w ramach programu ETNO Polska 2020. Projekt odtworzył część obrzędów i tradycji przedwojennego Kiermasu, tworząc okazję do spotkania i zadumy nad dawnymi mieszkańcami tych ziem, oraz do integracji różnorodnych kultur, które na teren gminy Dywity napłynęły po wojnie. To wydarzenie szczególnie ważne jest dla Południowej Warmii, i tym samym właśnie dla Gminy Dywity, ponieważ to we wsi Brąswałd Maria Zientara–Malewska oraz ksiądz Walenty Barczewski, mimo wielu zmian politycznych, przesiedleń i napływów ludności, dbali o zachowanie warmińskich tradycji.

Kiermas (lub kermas) to uroczystość odpustowa na Warmii. Dawniej brali w niej udział wszyscy krewni i znajomi, którzy zjeżdżali z całej okolicy. W związku z tym zaplanowany został udział sołectw w całej gminy Według tradycji, po nabożeństwie, udawano się do lokalnych mieszkańców na przyjęcie biesiadne. Tego typu spotkania były okazją do wymiany poglądów i dyskusji, jednoczyły społeczność warmińską wokół tradycyjnych zwyczajów oraz wzmacniały więź z Kościołem. Kiermasy były zaczynem tradycji warmińskiej, skłaniały do zachowania obyczajów po przodkach i do obrony przed wpływami innych kultur. Podobno to dzięki przywiązaniu do tradycji i konserwatyzmowi Warmiacy w większości oparli się germanizacji. Wobec zagrożenia utraty swej tożsamości i tradycji potrafili się zjednoczyć i w sposób pokojowy przeciwstawić się naciskom.

Nasz projekt był podzielony na 3 etapy. W pierwszym zrealizowano etnobadania i warsztaty odtwarzające przygotowania do uroczystości. W ich ramach odbył się warsztat Warmińskich Wieńców Dożynkowych w Izbie Pamięci Marii Zientary–Malewskiej w Brąswałdzie, przeprowadzony przez Roksanę Butrym–Lampart, etnografa z Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie, która przybliżyła uczestnikom warsztatu tradycje związane z polskim wieńcem i typowo polską tradycją na Warmii. Podczas spotkania w Brąswałdzie dowiedzieliśmy się, jakie jest pochodzenie zwyczaju wicia wieńca, jakie obrzędy dawniej mu towarzyszyły, oraz co możemy zrobić, aby nasz wieniec (po warmińsku: Koruna) dumnie prezentował w sobie cechy warmińskich tradycji.

Kolejne były warsztaty muzyczne poświęcone pieśniom maryjnym, które w Kościele w Brąswałdzie przeprowadził Maciej Żurek na podstawie kancjonału (śpiewnika) z 1920 roku. Uczestnicy tych spotkań zaprezentowali efekty swojej pracy warsztatowej na Mszy Świętej 6 września w kościele w Brąswałdzie. Na odpust panny na Warmii szły w wyplecionych własnoręcznie wiankach. Ich wianki zostały przygotowane z kolei na warsztacie, który odbył się w Kieźlinach na łące państwa Tomaszewskich, a przeprowadziły go Natalia Pyć-Załęska i Katarzyna Ossowska. Przygotowania trwały w tym czasie również w Spręcowie, gdzie Stowarzyszenie „Aktywne Spręcowo” pracowało nad inscenizacją odtwarzającą tradycyjne wesele warmińskie.

Tym samym 6 września 2020 roku w całej okolicy rozbrzmiał Kiermas Warmiński. W rodzinnej wsi Marii Zientary–Malewskiej i Walentego Barczewskiego zachowano tradycyjne elementy odpustu i rozpoczęto świętowanie od podziękowania za plony podczas uroczystej Mszy Świętej. Następnie w korowodzie prowadzonym przez Starostów Kiermasu, uczestnicy przeszli na polanę – główne miejsce wydarzenia. Tu Starości przekazali poświęcony chleb gospodarzowi Gminy Dywity panu Wójtowi Danielowi Zadwornemu oraz Przewodniczącej Rady Gminy Dywity pani Agnieszce Sakowskiej-Hrywniak, po czym odśpiewano Hymn Warmii.

Podczas wydarzenia odbyły się tradycyjne potyczki rolnicze pomiędzy sołectwami, warsztaty plecenia wianków i wianuszków, konkurs na najpiękniejszy wieniec, konkurs na Super Plon, w którym oceniano wyjątkowe pomidory, cukinie, kabaczki i inne tegoroczne zbiory. W trakcie całego wydarzenia można było również upiec swój chleb w Mobilnej Piekarni. Na scenie rozbrzmiewały piosenki warmińskie Warnjsko Kapeli i Zespołu Warmianki. Sceną zatrzęsło Stowarzyszenie „Aktywne Spręcowo” w międzypokoleniowej inscenizacji teatralnej, połączonej ze śpiewem i tańcem warmińskim – pofajdokiem. Po Kiermasie tradycje zostały zebrane, opisane i upowszechnione poprzez lekcje warmińskie w 4 szkołach Gminy Dywity: w Bukwałdzie, Spręcowie, Tuławkach i Dywitach. Za rok kolejny Kiermas. Niech tradycja żyje!

Tekst: Angelika Stawisińska